انسان‌ها همیشه به‌دنبال راهی برای خلق موسیقی بوده‌اند. کف زدن، آواز‌خواندن و اختراع ساز روش‌هایی است که بشریت برای ایجاد صدا به کار گرفته. در این نوشته با انواع ساز که وسیله‌ای اختصاصی برای تولید و بیان نواهای موسیقی است و نحوه انتخاب آن‌ها آشنا خواهیم شد. از آن‌جا که سازها تنوع بسیار زیادی دارند، پیش از معرفی، باید آن‌ها را دسته‌بندی کنیم. عوامل مختلفی وجود دارد که می‌توانیم بر اساس آن‌ها، انواع سازها را تجزیه و طبقه‌بندی کنیم و سپس آنان را بررسی نماییم:
- محل پیدایش: درون ایران و یا خارج از ایران
- نحوه نواختن و تولید صدا: بادی، ضربی، زهی، کیبوردی و الکترونیکی
- زمان اختراع: قدیمی یا جدید
انواع سازهای ایرانی و سنتی
هر سازی که برای نواختن موسیقی سنتی و محلی ایران استفاده می‌شود، در این دسته قرار می‌گیرد. تار، دوتار، تنبور، بربط (عود)، نی، سه‌تار، تنبک، سنتور، قانون، سرنا، نی‌انبان و چنگ نمونه‌ای از سازهای سنتی ایرانی هستند.
انواع سازهای خارجی
سازهایی که در موسیقی‌های غیر سنتی ایرانی حضور دارند، عضوی از این گروه هستند. تعداد سازهای خارجی بسیار است: گیتار، پیانو، ترومپت، ویولن، درام/درامز، ساکسیفون، کاخن، کلارینت، فلوت، هارمونیکا و سازهای سنتی دیگر فرهنگ‌ها مانند سیتار (هند)، کوتو (ژاپن)، پن فلوت (آمریکای جنوبی) و کالیمبا (آفریقا) نیز از سازهای خارجی محسوب می‌شوند.
انواع ساز بادی (هواصدا)
هر سازی که با ارتعاش هوا صدا تولید کند را ساز بادی می‌گویند. نی، کلارینت، ترومپت، فلوت، ساکسیفون، ابوا، کرآنگله، هارمونیکا، فاگوت، آکاردئون، توبا، فلوت ریکوردر، هورن، باسِت هورن، ترومبون، بگ پایپ، سرنا، کرنا، قِرنِی، دوزله و نی‌انبان از انواع سازهای بادی هستند.
انواع سازهای بادی
انواع ساز ضربی (کوبه‌ای)
سازهایی که صدا را از طریق ضربه ایجاد می‌کنند، کوبه‌ای نامیده می‌شوند. از نمونه سازهای ضربی می‌توان به دف، دایره، تنبک، دمام، طبل، دهل، تمپو، سنج، مثلث، کالیمبا، کاخن، هنگ درام، درام، تیمپانی، زیلوفون، تومبا، گانگ و تمبورین (دایره‌زنگی) اشاره کرد.
انواع ساز ضربه‌ای یا کوبه‌ای
انواع ساز زهی
به سازهایی که تولید صدا را از طریق ارتعاش سیم انجام می‌دهند، ساز زهی می‌گویند. تار، تنبور، دوتار، سه‌تار، سیتار، گیتار، سنتور، قانون، قیچک، رباب، عود، کمانچه، باغلاما، ویولن، ویولن سل، هارپ، اوکوله‌له، ماندولین، لیر، کوتو و گوژِنگ عضو خانواده سازهای زهی هستند.
انواع سازهای زهی
انواع ساز شستی‌دار (کیبوردی)
سازهایی که در آن‌ها از صفحه‌کلید برای نواختن موسیقی استفاده می‌شود را ساز کیبوردی می‌گویند. پیانو، ارگ، چلستا، ﻫﺎرﭘﺴﻴﮑﻮرد، آکوردئون، کلاویکورد، هارمونیوم، چمبالو، ملودیکا و گارمون از اعضای این خانواده از سازها هستند.
انواع ساز شستی‌دار یا کیبوردی
انواع ساز الکترونیک
در این سازها، صدا یا الکترونیکی ایجاد می‌شود و یا الکترونیک به تولید آن کمک می‌کند. انواع گیتارهای الکتریکی، تِرِمین، سینث‌سایزر و کیبورد الکترونیک در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند.
انواع ساز جدید
صفت جدید برای سازها را می‌توان دو نوع برداشت کرد: سازهایی که به‌تازگی در دنیا اختراع شده‌اند یا سازهایی که در سال‌های اخیر به بازار موسیقی کشور ما معرفی شده‌اند. از سازهایی که اخیراً تولید شده‌اند می‌توان به Tenori-on سازی الکترونیک که یک صفحه با شبکه ۱۶*۱۶ سوییچ ال‌ای‌دی است، هاپی درام، هنگ درام، ساز آبی هایدرولوفون و لیانیک (نی‌انبان الکترونیک) اشاره کرد.
Tenori-on از انواع سازهای جدید
اما سازهایی نیز هستند که باوجود قدمت زیاد، در سال‌های اخیر به ایران وارد شده‌اند. کالیمبا، اوکوله‌له، اکارینا، لیر (چنگ رومی) و فلوت سرخپوستی از نمونه سازهای جدیدی هستند که با استقبال هنردوستان نیز مواجه شده‌اند.
حال کدام ساز را انتخاب کنیم؟
حال که با انواع سازها آشنا شدیم، سؤال مهم این است که چطور باید یکی را انتخاب کرد؟ پاسخ به سؤالات زیر، به شما در انتخاب ساز کمک خواهد کرد:
-
چه سبکی از موسیقی را دوست دارید؟
بعضی سازها را می‌توان در سبک‌های مختلفی استفاده کرد (مانند پیانو) و برخی دیگر مختص یک نوع از موسیقی هستند. ساز انتخابی شما باید طبق موزیکی باشد که به آن تمایل دارید و همیشه گوش می‌دهید. می‌توانید تک‌نوازی سازهای مختلف را گوش کرده و ساز موردعلاقه‌تان را پیدا کنید. علاقه احتمالاً مهم‌ترین فاکتور در انتخاب انواع ساز است؛ اگر سازتان را دوست نداشته باشید، احتمال اینکه از آن دل‌زده شوید بیشتر می‌شود و اگر با شوق انتخاب کرده باشید، می‌توانید با سختی‌های نواختن آن کنار بیایید.
-
چقدر می‌خواهید هزینه کنید؟
این یک عامل بسیار مهم است. گرچه سازها را معمولاً می‌توان در رنج قیمت‌های مختلفی خریداری کرد، اما برخی از آن‌ها مثل پیانو، قیمت‌های بالایی دارند.
-
هدفتان از یادگیری ساز چیست؟
آیا برای دل خودتان می‌خواهید موسیقی بنوازید یا قصد دارید آن را به‌صورت حرفه‌ای ادامه دهید و عضوی از گروه‌های موسیقی یا ارکستر‌ها شوید؟ دانستن این موضوع تأثیر مهمی روی ساز انتخابی شما خواهد داشت.
-
آیا می‌خواهید خوانندگی هم کنید؟
اگر به آواز نیز علاقه دارید باید توجه کنید که نمی‌توان این کار را همزمان با نواختن برخی سازها، مثل نی و ترومپت انجام داد.
-
مکان تمرینتان کجاست؟
برخی سازها مانند درام، سروصدای بسیار زیادی ایجاد می‌کنند و احتمالاً علاوه بر خانواده، همسایه‌ها را نیز اذیت کند. البته نسخه‌های الکتریکی سازهایی مانند گیتار، ویولن، درام و پیانو را می‌توان با هدفون نواخت و مزاحمتی ایجاد نکرد. بنابراین باید به این مسئله که کی و کجا تمرین می‌کنید، توجه ویژه‌ای داشته باشید.
-
آیا در محیط زندگی‌تان مدرسی برای ساز انتخابی شما وجود دارد؟
بدون داشتن مربی، نواختن بسیاری از انواع سازها، مخصوصاً اگر مبتدی باشید، غیرممکن می‌شود. احتمالاً کلاس‌های آموزش گیتار در نزدیکی شما باشد، اما مدرس ماندولین چطور؟ همچنین اگر استاد مهارت کافی نداشته باشد، می‌تواند شما را به نسبت ساز و موسیقی دلسرد کند. پس اهمیت آموزش را دست‌کم نگیرید.
-
آیا محدودیت‌های فیزیکی دارید؟
اگر بدن کوچکی دارید شاید نواختن سازهای بزرگ بادی یا حتی ضربه‌ای کار سختی باشد. البته این مورد در حد احتمال است و خیلی از انسان‌هایی که حتی معلولیت‌های بدنی دارند نیز از پس ناممکن‌ها برآمده‌اند. اما بهتر است این نکته را هم پیش از انتخاب و خرید ساز در نظر گرفت.
امیدواریم حال که با انواع سازها آشنا شده‌اید و برای انتخاب آن‌ها راهنمایی دریافت کردید، بتوانید ساز دلخواه خود را پیدا و خریداری کنید. سایت روشینا موزیک نیز با فروش سازهای مختلف و خدماتی مانند مشاوره رایگان، در این مسیر در کنار شما خواهد بود.