انواع ساز بادی کلاسیک و مدرن

سازها ابزار نواختن موسیقی هستند و انواع متفاوتی مانند زهی، بادی، کوبه‌ای و الکترونیکی دارند. در این مقاله روی سازهای بادی تمرکز ویژه‌ای می‌کنیم و با تاریخچه و انواع ساز بادی آشنا خواهیم شد.

ساز بادی چیست؟

هر سازی که به‌وسیله ارتعاش هوا تولید صدا کند را ساز بادی می‌نامند. اما این بدین معنا نیست که همه سازهای بادی صدایی یکسان تولید می‌کنند؛ درواقع هرکدام موسیقی منحصربه‌فرد خود را دارند. این نوع از سازها شکل‌های متنوع، اندازه‌های متفاوت و گستره صدایی مختلفی برخوردار هستند. سازهای بادی از اولین انواع آلاتِ موسیقی تولیدشده توسط انسان‌ها می‌باشند. سازهایی مانند کلارینت، نی، فلوت، ساکسیفون، هارمونیکا، آکاردئون و سرنا از نمونه‌های ساز بادی به شمار می‌روند.

تاریخچه ساز بادی

ساز بادی از سازهای بسیار قدیمی بوده و تاریخ آن به زمانی که بشر توانست از طریق دمیدن در شاخ حیوانات صدا تولید کند، می‌رسد. در ادامه با الهام از همین موضوع، انسان‌ها سعی کردند با استفاده از چوب‌ چیزی مشابه بسازند و در اینجا بود که ساز بادی چوبی اختراع شد. یکی از اولین سازهای بادی یک فلوت چینی به نام فلوت جیاهو است که عمر آن بین ۷۸۰۰ تا ۹۰۰۰ سال تخمین زده می‌شود. این ساز که از استخوان پرنده درست شده، به‌عنوان قدیمی‌ترین ساز بادی جهان و جد آلات موسیقی مدرن شناخته می‌شود.

ساز بادی ایرانی

در ایران نیز با توجه به تاریخ طولانی که دارد، سازهای زیادی ازجمله انواع ساز بادی یافت می‌شود. یکی از کهن‌ترین سازهای بادی ایرانی نی است که خود شامل گونه‌های مختلفی می‌باشد. سازهای سرنا، کرنا، نی‌لبک،‌ نفیر، دوزله و نی انبان نیز از دیگر سازهای بادی ایرانی هستند.

انواع ساز بادی

دسته‌بندی‌های مختلفی از سازهای بادی وجود دارد. یکی از آن‌ها، انواع ساز بادی را به دو دسته برنجی و چوبی تقسیم می‌کند. اگرچه این تقسیم‌بندی درگذشته بر اساس جنس مورداستفاده در ساخت سازها بوده (سازهای برنجی از برنج و چوبی از چوب ساخته می‌شدند)، امروزه بیشتر به نحوه تولید صدا در آن‌ها توسط نوازنده اشاره دارد و برای مثال ساکسیفون بیشتر از جنس برنج ساخته می‌شود، اما در دسته‌بندی‌های انواع ساز بادی، جز سازهای چوبی شناخته شده؛ چراکه نوع تولید صدای آن مشابه سازهای چوبی و از طریق زبانه است.

ساز بادی برنجی

در این سازها هوا به‌وسیله ارتعاش لب نوازنده به لرزه در می‌آید و صدا با این هوا که در یک ستون مرتعش شده، تولید می‌شود. این سازها براق و زیبا و در برابر زنگ‌زدگی مقاوم هستند و بنابراین عمر طولانی‌ای دارند. از انواع ساز بادی برنجی می‌توان به هارمونیکا، هورن، ترومپت، توبا و ترومبون اشاره کرد.

ساز بادی چوبی

این سازها قدمت بسیاری دارند و درگذشته همگی از چوب ساخته می‌شدند. اما امروزه در ساخت آن‌ها از پلاستیک و فلزاتی مانند طلا و نقره نیز استفاده می‌شود. در انواع ساز بادی چوبی، صدا از طریق لرزش زبانه (قمیش) و یا برخورد هوا با لبه دهانه ایجاد می‌شود. فلوت، فلوت ریکوردر، کلارینت، باسِت هورن، ساکسیفون، فاگوت، اُبوا و کرانگله که جز سازهای ارکستر سمفونیک هستند و اکارینا و نی از انواع ساز بادی چوبی هستند. اگر به ساز اکارینا علاقه‌مند هستید، به شما خواندن مقاله راهنمای خرید اکارینا و آنچه که باید در مورد این ساز بدانید را پیشنهاد می‌کنیم. در این مقاله ساز اکارینا را معرفی کرده و از انواع، قیمت و نحوه خرید آن سخن خواهیم گفت.

تقسیم‌بندی دقیق‌تر انواع ساز بادی

همان‌طور که مشاهده کردید از آنجا که سازهای بادی تنوع بسیار زیادی دارند، رده‌بندی آن‌ها کمی دشوار است و دسته‌بندی که در بالا ذکر شد، از برخی جنله‌ها می‌تواند کامل نباشد؛ در ادامه یکی از دیگر تقسیم‌بندی‌هایی که استانداردتر است و جزئیات بیشتری دارد را هم مرور می‌کنیم:

الف_ سازهای بادی مقید:

به سازهای بادی که روی بدنه خود، سوراخ‌ها (یا مکانیسمی) برای تغییر ارتفاع صدا دارند، مقید گفته شده که برحسب چگونگی تولید صدا، به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

1. لبه‌دار لوله‌ای: در این سازها هوا از برخورد با یک لبه تیز مرتعش می‌شود. آن‌ها به‌صورت عمود یا مایل روی لب‌ها قرار می‌گیرند و معمولاً هر دو طرفشان باز است. نی، نی‌لبک و ریکوردها از نمونه‌های سازهای بادی مقید لبه‌دار لوله‌ای هستند. فلوت نیز جز این دسته است با این تفاوت که یک سمت لوله صوتی آن بسته است.
2. لبه‌دار محفظه‌ای: مشابه گروه بالا هستند اما به‌جای لوله، محفظه صوتی دارند. مانند سوتک‌های سفالی.
3. زبانه‌دار: در این نوع، هوا مرتعش نشده و ارتعاش زبانه (قمیش) باعث تولید صدا می‌شود. این سازها برحسب نوع زبانه به دو دسته تقسیم می‌شوند: یک لایه و دولایه.
4. سازهای بادی با زبانه یک لایه: زبانه این سازها، یک تکه نازک لایه‌ای از جنس نی است که وقتی در معرض هوا و فشار قرار می‌گیرد، مرتعش شده و صدایی تولید می‌کند که به درون ساز می‌رود. این سازها می‌توانند دارای یک یا دو لوله صوتی باشند. نی زبانه‌دار و قرنی از نوع لوله منفرد و دوزله و نی جفتی از نوع لوله مضاعف (دو لوله‌ای) هستند. سازهایی مانند نی‌انبان و bagpipe از نوع لوله مضاعف هستند که محفظه‌ای برای ذخیره هوا نیز دارند.
5. سازهای بادی با زبانه دولایه: در این انواع ساز بادی، زبانه دولایه، نازک و کوتاه است و از آن‌جا که کوتاه‌تر و ضخیم‌تر از یک لایه هستند، به هوای بیشتر و پرفشارتری برای تولید صدا نیاز دارند. سرناها و برخی کرناهای ایران از این نوع هستند.
6. دهانه پیاله‌ای: در این سازها صدا از طریق ارتعاش لب در یک محفظه کوچک شبیه به پیاله (در قسمت دهانی) تولید می‌شود. بوق‌های فلزی و صدفی، ترومپت و هورن از این نوع هستند.

ب_ سازهای بادی مطلق:

به سازهایی که روی آن‌ها سوراخی برای انگشت ‌گذاری و تغییر ارتفاع صدا وجود ندارد، مطلق می‌گویند. از انواع ساز بادی مطلق می‌توان به آکاردئون، سازدهنی، برخی از کرناها، نفیرها و شیپورهایی که در بدنه خود خم دارند اشاره کرد. این گروه را نیز می‌توان مشابه دسته بالا به زیر دسته‌هایی مانند با زبانه یک لایه و یا دهانه پیاله‌ای تقسیم‌بندی کرد. همچنین اگر علاقه‌مند به سازدهنی هستید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله آموزش هارمونیکا به زبان ساده برای افراد مبتدی را مطالعه نمایید.

کلام پایانی

ساز از موسیقی و موسیقی از ساز جدا نیست. در بین گونه‌های مختلف ساز، سازهای بادی عمری به طولانی تاریخ بشر دارند و ارزش خود را همچنان حفظ کرده‌اند. این سازها در فرهنگ‌های مختلف از شرق تا غرب وجود داشته و در تمام موقعیت‌های زندگی، از جشن و سرور تا جنگ و غم به هم‌نوایی در کنار انسان‌ها پرداخته‌اند. اگر علاقه‌مند به یادگیری ساز هستید، اساتید معتبر را به شما معرفی خواهیم کرد. همچنین برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره در مورد خرید سازهای موسیقی، ازجمله انواع ساز بادی می‌توانید به سایت روشینا موزیک مراجعه کرده و با شماره ۰۹۹۸۱۰۴۰۰۷۸ تماس بگیرید.