تاریخچه هارمونیکا یا همان سازدهنی، به حدود ۱۱۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و به یک ساز چینی به نام شنگ برمی‌گردد. اولین هارمونیکا به شکل و شمایل کنونی آن، در آلمان تولید شد و شناخته شده‌ترین شرکت سازدهنی Hohner هنوز در آلمان مستقر است.
با معرفی سازدهنی به آمریکای قرن نوزدهم، تاریخ مدرن موسیقی حاصل از نواختن سازدهنی آغاز شد. این نوع هارمونیکا به علت ارزان بودن و قابلیت حمل آسان، برای آمریکای آن زمان، عالی بود. در حالی که انواع زیادی از هارمونیکا تولید شدند، اما دیاتونیک ۱۰ سوراخه رایج‌ترین (حداقل در کشورهای غربی) شد.
از هارمونیکا سنتی شنگ تا دیاتونیک
ساز شنگ حاوی یک نی بامبوی آزاد و یک نوار انعطاف‌پذیر بود که وقتی نوازنده در سوراخ‌های شنگ می دمید، نوار مذکور بالا و پایین می‌چرخید و در نتیجه آهنگ‌های موسیقی ایجاد می‌کرد. این ساز به یکی از سازهای برجسته در موسیقی سنتی آسیا تبدیل شد. این ساز بادی در اواخر قرن ۱۸ به اروپا معرفی شد و به زودی محبوب شد. تاریخچه هارمونیکا حاکی از تغییرات زیاد این ساز است اما نوع دیاتونیک آن بیش از انواع دیگر رایج شد.
ساز شنگ
در هارمونیکای دیاتونیک هر سوراخ دارای دو نی فلزی در داخل خود است. وقتی در سوراخی دمیده می‌شود، یکی از نی‌ها می‌لرزد و صدا (یا نت) تولید می‌کند. وقتی نفس می کشید، نی دیگر در سوراخ می لرزد و نت دیگری تولید می‌کند. بنابراین، هر سوراخ می تواند دو نت تولید کند. ۱۰ سوراخ و در نتیجه ۲۰ نت وجود دارد. در واقع شما می توانید بیش از ۲۰ نت تولید کنید.
نمونه‌ای از هارمونیکا دیاتونیک
از ماشین سخنگو تا اُرگ دهانی
اکثر مورخان امروزی می‌گویند که پیشروی فوری ساز هارمونیکا به اختراع پزشک و فیزیکدان هلندی کریستین گوتلیب کراتزنشتاین برمی‌گردد، که در سال ۱۷۸۰ از نی آزاد برای ساختن دستگاهی برای تقریب گفتار انسان استفاده کرد تا مکانیک صدا را بهتر درک کند. او ابزار خود را که به اندازه یک پیانوی ایستاده بود، ماشین سخنگو نامید. در طول قرن بعد، مخترعان بیشتری که دارای ذهنیت موسیقی بودند، اندازه دستگاه مذکور را کاهش دادند و در نهایت ارگ دهانی جیبی در دهه ۱۸۲۰ تولید شد و در سراسر اروپا و سپس ایالات متحده گسترش یافت.
از هاله تا هارمونیکا مدرن
در اوایل قرن نوزدهم سازندگان اروپایی شروع به آزمایش سازدهنی‌هایی کردند که در ساخت آنها به جای نی‌های چوبی به کار رفته در شنگ، از نی‌های فلزی استفاده می‌شد. در حدود سال ۱۸۲۰ سازنده جوانی به نام کریستین فردریش بوشمان، سازی با نی های فلزی ساخت که آن را هاله (Aura) نامید. این ساز محبوب شد، اما فقط می‌توانست نت‌هایی را تولید کند که با دمیدن ایجاد می‌شدند. در حدود سال ۱۸۲۵، یک اروپایی به نام ریشتر، سازی را اختراع کرد که تبدیل به هارمونیکا مدرن شد. این ساز دارای ۱۰ سوراخ و دو صفحه نی بود که هر کدام دارای ۱۰ نی فلزی بودند. درواقع هر سوراخ دو نی داشت که یکی در هنگام دمیدن به صدا در می آمد، دیگری به هنگام بازدم. نت‌هایی که ریشتر برای نی‌های ساز خود انتخاب کرد، مانند هارمونیکا دیاتونیک فعلی بودند.
همچنین بخوانید: راهنمای خرید ساز دهنی و نکاتی که باید به آن توجه کنیم
آغاز تجاری شدن هارمونیکا
تاریخچه هارمونیکا در زمینه تجاری و تولید انبوه آن در سال ۱۸۲۹ در وین آغاز شد. هارمونیکا به زودی در شهرهای دیگر نیز تولید شد. در تروسینگن، روستایی در آلمان، کریستین مسنر و پسر عمویش کریستین وایس شروع به تولید سازدهنی در اوقات فراغت خود کردند (کار اصلی آنها ساعت‌سازی بود). این تجارت موفق شد و چند سال بعد، ساعت‌ساز دیگری به نام ماتیاس هوهنر، با مسنر و وایس ملاقات کرد و تکنیک ساخت سازدهنی آنها را آموخت.
او سپس تجارت خود را آغاز کرد. ماتیاس هوهنر ظاهراً نوارنده هارمونیکای خوبی نبود، با این حال او یک تاجر عالی بود. او رقبای خود را خرید و در سال ۱۸۶۲ شروع به صادرات این ساز به ایالات متحده کرد که به زودی به بزرگترین بازار او تبدیل شد. هوهنر به گسترش تجارت ادامه داد و در سال ۱۹۰۰ آن را به ۵ پسرش سپرد.
تصویری از ماتیاس هوهنر
هارمونیکا از ابتدای قرن بیستم تا به امروز
در طول نیمه اول قرن بیستم، محبوبیت هارموینکا همچنان رو به افزایش بود به ویژه، گروه‌های مخصوص هارمونیکا، متشکل از افراد زیادی که با هم می‌نواختند، بسیار محبوب بودند. هارمونیکا کروماتیک، که دارای یک دکمه در کناره است که امکان نواختن همه نت‌ها را فراهم می کند، توسط هوهنر ساخته شد. در دهه ۱۹۳۰ لری آدلر به معروف‌ترین نوازنده این ساز موسیقی تبدیل شد و تا زمان مرگش در سال ۲۰۰۱ در این جایگاه باقی ماند.
نمونه‌ای از هارمونیکا کروماتیک
در ایالات متحده، هارمونیکا به عنوان یک ساز بلوز بسیار محبوب شد. در دهه ۱۹۳۰ و اوایل دهه ۱۹۴۰ نوازنده‌ای به نام جان لی ویلیامسون (Sonny Boy) به شهرت رسید. پس از جنگ جهانی دوم، شیکاگو با نوازندگان بزرگی مانند رایس میلر (سانی بوی ویلیامسون دوم) و والتر کوچولو به مرکز اصلی بلوز تبدیل شد. بسیاری از مردم بهترین نوازندگی سازدهنی بلوز را متعلق به والتر کوچولو می دانند. او در سال ۱۹۶۸ درگذشت؛ روزی غم‌انگیز در تاریخ سازدهنی. در حالی که ساز هارمونیکا بیشتر به عنوان یک ساز بلوز شناخته شده است، بسیاری از مردم در دهه ۱۹۶۰ از طریق موسیقی فولکلور(محلی) باب دیلن با سازدهنی آشنا شدند.
همچنین بخوانید: برترین نوازندگان هارمونیکا در جهان
اکثر افرادی که هارمونیکا یاد می گیرند می‌خواهند بلوز بنوازند، در سال‌های اخیر، نوازندگان بزرگی مانند کیم ویلسون و راد پیازا سنت هارمونیکای بلوز را ادامه داده‌اند. همچنین، نوازندگانی مانند جیسون ریچی و جان پوپر، سبک‌های هارمونیکای جدید و هیجان‌انگیزی را توسعه داده‌اند.
کلام پایانی
از آن جا که هارمونیکا یا سازدهنی یک ساز نسبتا ارزان است، برخی از افراد ممکن‌است فکر کنند که نوازندگان جدی و حرفه‌ای آن را نمی‌نوازند؛ این درست نیست. سازدهنی نیز مانند هر ساز دیگری دارای نوازندگان درجه یک جهانی است که موسیقی منحصر‌به‌فرد و زیبایی را می‌نوازند. به لطف تداوم مدرن‌سازی و نوآوری‌های نوازندگان مدرن، هارمونیکا فراتر از ریشه‌های خود به عنوان یک ساز عامیانه (فولک، بلوز، جاز) به سازی تبدیل شده است که می‌تواند تقریباً برای بیان هر سبک موسیقی مورد استفاده قرار گیرد. نسل جوان نیز شروع به کشف مجدد سازدهنی کرده و آن را با سبک‌های موسیقی فعلی تطبیق می‌دهد، این ساز قدیمی را تقویت می کند و لذت جدیدی را برای نوازندگان آن در همه جا به ارمغان می‌آورد.
بیشتر نوازندگان هارمونیکا در طول تاریخ، از ایالات متحده آمده‌اند. اما امروزه اینترنت به معرفی ساز دهنی به جهان کمک می‌کند و نسل بعدی نوازندگان بزرگ می‌توانند از هر جایی بیایند. امکان نواختن ساز موسیقی با یک ساز کوچک جیبی می‌تواند هدیه شما به یک والتر کوچولوی آینده، منتهی از ایران، باشد. می‌توانید هارمونیکا خود را از روشینا موزیک تهیه کنید و برای مشاوره با شماره ۰۹۹۸۱۰۴۰۰۷۸ در ارتباط باشید.
همچنین بخوانید: راهنمای خرید ساز دهنی و نکاتی که باید به آن توجه کنیم
مترجم و گردآورنده: معصومه غنیان