سازهای سنتی ایرانی، از جمله مهمترین آثار در فرهنگ و تاریخچه ایرانیان هستند و با روح ما درآمیخته شدند. هر قطعه‌ای که با سازهای سنتی ایرانی اجرا شود، با گوش‌های فرد نه تنها شنیده می‌شود بلکه با قلب و جان او نیز حس می‌شود. در این مقاله از روشینا موزیک، تلاش کرده‌ایم تا به معرفی چندین ساز موسیقی سنتی ایرانی بپردازیم و اطلاعات بیشتری در مورد آنان کسب کنیم.
۱- سنتور
تصویری از سنتور
سنتور یکی از قدیمی‌ترین سازهای موسیقی ایرانی می‌باشد که در میان مردم ایران بسیار محبوب است. این ساز با دو مضراب بسیار سبک نواخته می‌شود که بین انگشتان شست نگه داشته می‌شوند. نوای این ساز حس آرامشی شرقی را در شنوندگان به وجود می‌آورد و دلنشین است.
تاریخچه سنتور
سنتور یک ساز زهی کوبه‌ای است که در ایران و بین‌النهرین ساخته‌شده و توسعه یافته. موسیقی‌دانان دوران گذشته آن را به سایر مناطق خاورمیانه برده و هر کشوری آن را با افزودن چیزی، اصلاح و تغییر داده است. سنتور ایرانی معمول دارای دو بخش تار با ۹ ردیف است و به نوازنده امکان انتخاب از بین سه اکتاو را می‌دهد.
ساختار سنتور
تولیدکنندگان برای ساخت تارها از برنج، مس و فولاد استفاده می‌کنند. برای دقت بیشتر، تارهای سمت راست از برنج و مس ساخته شده‌اند و تارهای سمت چپ از فولاد می‌باشد. سنتور دارای سه بخش و مجموعا ۱۸ ردیف سیم است که در هر ردیف چهار سیم قرار گرفته. نوازنده می‌تواند سنتور ایرانی را بر اساس ۱۲ حالت (دستگاه‌ها) موسیقی ایران کوک و تنظیم کند.
نوازندگان مشهور سنتور
در ایران، بسیاری از نوازندگان برجسته سنتور، تاریخ غنی موسیقی کلاسیک ایرانی را شکل داده‌اند و بسیاری از آنها همچنان این کار را انجام می‌دهند. از جمله آنها می‌توان به ابوالحسن صبا، پرویز مشکاتیان و فرامرز پایور اشاره کرد. از نوازندگان امروزی نیز می‌توان به منوچهر صادقی و ناصر رستگار نژاد اشاره داشت. هم‌اکنون سنتور در سراسر ایران نواخته می‌شود و سازی پرطرفدار است.
همچنین بخوانید: معرفی و آشنایی با سبک موسیقی سنتی ایرانی
۲- تار
تصویری از تار
تار از سازهای سنتی ایرانی است، اما نوازندگان از کشورها و فرهنگ‌های مختلفی در اطراف ایران نیز آن را می‌نوازند. تار یک ساز زهی است که در دوران قدیم به دلیل داشتن چهار تار به نام چارتار نیز شناخته میشد. تار اثرات درمانی نظیر بهبود استرس در شنونده نیز دارد و شنیدن آن حس عبور از زندگی روزمره و تفکر در معنی زندگی را ایجاد می‌کند.
ساختار تار
روی دسته تار، بین بیست و پنج تا بیست و هشت ردیف (پرده یا دستان) وجود دارد. تار همچنین دارای سه رشته سیم دوتایی است.ساز تار دارای دامنه‌ای تقریباً دو و نیم اکتاو است.
نوازندگان معروف تار
بعضی نوازندگان، تار را با یک مضراب کوچک برنجی می‌نوازند و بسیاری دیگر از ناخن‌های خود برای نواختن آن استفاده می‌کنند. جالب است بدانید تار در آذربایجان نیز بسیار محبوب است. از نوازندگان برجسته تار در ایران درویش خان، علی‌اکبر و عبدالحسین شهنازی، میرزا عبدالله و حسین علیزاده هستند.
۳- دوتار
تصویری از دوتار
همان‌طور که از نام این ساز پیداست، دو سیم دارد و قدمتی بیشتر از ساز تار دارد. این ساز، تقریبا شش قرن پیش بیشتر توسط چوپانان نواخته میشد و لحن گرم آن، تنهایی در بیابان و کوه‌ها را التیام می‌داد. دوتار اکنون در انواع فرهنگ‌های آسیایی، به ویژه در مناطق مرکزی آسیا، نواخته می‌شود.
ساختار ساز دوتار
تولیدکنندگان در گذشته دوتار را با استفاده از تارهای ابریشمی تولید می‌کردند و برخی از مدل‌ها هنوز هم از این نوع تارها استفاده می‌کنند؛ با این حال در اکثر موارد امروزی، تارهای نایلونی را مشاهده می‌کنیم. در ایران، دوتار بیشتر در میان مردم خراسان و ترکمن رایج است.
نوازندگان ایرانی معروف دوتار
حاج قربان سلیمانی یکی از نوازندگان برجسته دوتار بود که سبک او هنوز هم برای الگوبرداری دشوار است. سید جلال‌الدین آشتیانی، نورمحمد درپور،غلام‌حسن حداد، غلامحسین سمندری و سعید تهرانی‌زاده نیز از نوازندگان دوتار هستند.
برای مطالعه بیشتر: آشنایی با سازهای زهی ایرانی
۴- سه‌تار؛ از شناخته‌شده ترین سازهای سنتی ایرانی
تصویری از سه تار
سه تار تقریبا محبوب‌ترین ساز سنتی ایرانی است. سه‌تار اصالتاً دارای سه سیم است و صدایی گاهی اندوه‌آور دارد و روحیه اصیل موسیقی ایرانی را ارائه می‌دهد. شاید همین دلیل است که خوانندگانی که اغلب درباره پشیمانی، غم و عشق از دست رفته می‌خوانند، سه تار را برای همراهی انتخاب می‌کنند.
ساختار سه‌تار
سه‌تار بیست و پنج تا بیست و هشت ردیف (پرده) دارد. روده‌های حیوانی به عنوان مواد اصلی برای تهیه تارها قابل استفاده هستند و در گذشته، تولیدکنندگان از ابریشم نیز برای ساخت تارها استفاده می‌کردند. سیم اکثر سه تارهای امروزی از جنس فولاد یا برنز است. کوک سه‌تار، قابل تنظیم در دستگاه‌های شور، همایون، ماهور و راست‌پنجگاه خواهد بود.
نوازندگان معروف سه‌تار
از نوازندگان برجسته سه‌تار می‌توان به ابوالحسن صبا، حسین علیزاده، محمدرضا لطفی و کیهان کلهر اشاره داشت. سه‌تار یکی از رایج‌ترین سازهای سنتی در ایران است و نوازندگان تقریباً در هر شهری آن را نواخته و اجرا می‌کنند؛ با این حال در اصفهان و خراسان کمی بیشتر مورد استقبال است.
۵- عود
تصویری از عود
عود اصالتا جزو سازهای سنتی ایرانی نیست، اما برگرفته از ساز بربط ایرانی است و به تدریج در فرهنگ ایرانی جای خود را پیدا کرده. عود در سراسر آسیا نواخته می‌شود و به طور عمده در موسیقی‌های شاد و گرم استفاده می‌شود. عود یکی از قدیمی‌ترین سازهایی است که در آسیا نواخته می‌شود و شواهدی از محبوبیت گسترده آن در دو هزار سال پیش نیز در دسترس است.
ساختار و نوازندگان ایرانی عود
عود یک ساز با بدنه گلابی مانند است و دسته نسبتاً کوتاهی دارد. صدای آن کوتاه اما عمیق است. در حال حاضر، عود در ایران به مقدار کمتری نسبت به گذشته دیده می‌شود. مجید ناظم‌پور، جلیل شهناز، فرهنگ شریف، پرویز یاحقی و عبدالوهاب شهیدی از نوازندگان برجسته عود در ایران هستند.
۶- تنبور ایرانی
تصویری از تنبور
تنبورها در آسیا انواع مختلفی دارند. تنبور ایرانی اصالتاً در کرمانشاه طراحی و ساخته شده است. اکثر مردم کرمانشاه می‌توانند تنبور بنوازند و آن را یک ساز ارزشمند می‌دانند و از آن در مراسم‌های محلی و سنتی استفاده می‌کنند.
ساختار ساز تنبور
تولیدکنندگان به طور عمده از چوب گردو برای ساخت تنبور استفاده می‌کنند. تنبور دارای ۱۳ یا ۱۴ ردیف (دستان) است. طول تنبور معمولا ۹۰ سانتیمتر و عرض آن ۱۶ سانتیمتر است. بدنه اصلی، شکلی گلابی مانند دارد و در دو نوع بدنه یک تکه و یا ترکه‌ای (چمنی) ساخته می‌شود.
نوازندگان ایرانی تنبور
تتنبور صدایی بسیار اندوه‌آور دارد که مخاطبان را به حالتی از حس نوستالژی و یادآوری گذشته می‌برد و چندان در بین سازهای خاورمیانه رایج نیست. علی اکبر مرادی و سهراب پورناظری از نوازندگان ایرانی برجسته تنبور هستند.
۷- نی
تصویری از نی
نی یک نوع فلوت با حفره‌هایی برای قرار گیری انگشتان است. این ساز بسیار قدیمی، یکی از مهمترین سازهای نمادین در فرهنگ و ادب ایران است. نی توسط بسیاری از شاعران برجسته، که معروف‌ترین آنها مولانا است، به عنوان انسانی که به کاملاً تسلیم اراده‌ی خداوند شده و در طلب بازگشت به او درآمده تمثیل می‌شود.
ساختار نی
نی ایرانی از یک استوانه تو خالی تشکیل شده است و دارای حفره‌هایی برای انگشت است که می‌توان با بالا و پایین کردن انگشتان، صدای آن را تولید کرد. گاهی اوقات در بالای نی دهانه‌ای از جنس برنج یا پلاستیک کار می‌شود که هدف آن حفاظت از چوب است و به نوازنده لبه بهتری برای دمیدن می‌دهد. همچنین نوازندگان ماهر نی می‌توانند بیش از سه اکتاو با این ساز تولید کنند.
نوازندگان معروف نی
نی در میان مردم آذری ایران بسیار رایج است، اما محدود به آنها نیست. از نوازندگان برجسته نی می‌توان افرادی همچون علی کیانی‌نژاد، حسن کسایی، محمد موسوی، حسین عمومی و جمشید عندلیبی و حسن ناهید را نام برد.
محتوای مرتبط برای شما: آشنایی با سازهای بادی ایرانی و اصیل
۸- تنبک؛ از نوستالژیک‌ترین سازهای سنتی ایرانی
تصویری از تنبک
تنبک یک طبل سنتی ایرانی است که از دوران باستان، در ایران رواج داشته. این ساز، مهمترین ساز کوبه‌ای ایرانی است. ملودی‌های نواخته شده با تنبک حس هیجان و خوشحالی را در شنونده ایجاد می‌کند و ایرانی‌ها خاطرات بسیاری با آن دارند.
در گذشته و حتی حال حاضر، تنبک در زورخانه‌ها زده میشد و در تاریخ مذهبی و داستان‌های ایرانی قابل مشاهده است. تنبک در مناطق جنوبی و شمالی ایران رایج‌تر است. از نوازندگان معروف و ایرانی تنبک نیز می‌توان به حسین تهرانی، بهمن رجبی، ناصر فرهنگ‌فر و ناصر افتتاح اشاره داشت.
۹- دف
تصویری از دف
دف به عنوان یکی از سازهای سنتی ایرانی و یک ساز کوبه‌ای است که ریشه‌هایش به صدها سال پیش برمی‌گردد. این ساز جایگاه مهمی در موسیقی ایران دارد، زیرا دف به راحتی با سایر سازها هماهنگ و اجرا می‌شود.
ساختار دف
دف یک قاب چوبی دارد و تولیدکنندگان اغلب از پوست ماهی یا سایر حیوانات و حلقه‌هایی که به لبه‌ها وصل می‌شوند استفاده می‌کنند. دف دارای صدایی جادویی است که به نوازنده امکان تولید تمام احساسات را در قالب موسیقی می‌دهد. در اغلب موارد، دف در مناطق کردی نواخته می‌شود، اما در اصفهان و شیراز نیز متداول است.
برای اطلاعات بیشتر: آشنایی با سازهای کوبه‌ای ایرانی
سازهای سنتی ایرانی؛ آوایی که با جان شما عجیبن می‌شود
موسیقی سنتی ایرانی هرگز از قلب شمابیرون نخواهد رفت، زیرا به اعماق آرزوها و احساسات انسانی می‌پردازند. ما در این مقاله سعی‌کردیم شما را با چند مورد از معروف‌ترین سازهای سنتی ایرانی آشنا کنیم.
اگر به جهان موسیقی علاقه‌دارید، می‌توانید با روشینا موزیک و شماره ۰۹۹۸۱۰۴۰۰۷۸ در تماس باشید و علاوه‌بر مشاوره رایگان، ساز موسیقی مورد علاقه خود را برگزینید. همچنین خواندن سایر مقالات را نیز به شما توصیه می‌کنیم