هارمونیکا چطور کار میکند؟
شما با تغییر حالت دهانتان، حرکت دادن زبانتان به چند جهت، باز و بسته کردن حنجره‌ی خود یا نفس گرفتن با فشارِ هوای گوناگون، می‌توانید نت‌ها را با هارمونیکا اجرا کنید. با انجام چندباره‌ی این حرکت، یاد می‌گیرید که هارمونیکا چطور کار میکند.
اجزای هارمونیکا چیست؟
ساز هارمونیکا از دو صفحه‌ی زبانه‌دار تشکیل شده است. صفحه‌ی دمش در بالا و صفحه‌ی مکش در پایین قرار دارد. این صفحات به یک شانه وصل شده‌اند که توسط کاورهای بالایی و پایینی محافظ می‌شود. طول اسلات‌ها/شیارها در هر صفحه با هم فرق میکند اما در یک سمت صفحات، اسلات‌هایی با طول مشابه قرار گرفته‌اند. وقتی جریان هوا در شیارهای شانه جابه‌جا شود، صفحات به لرزه می‌افتند. این شیوه‌ی جای‌گیریِ زبانه‌ها در هارمونیکا موجب شده است که این ساز در دسته‌ی سازهای زبانه‌آزاد قرار بگیرد.
هارمونیکا چطور کار میکند؟
جالب است بدانید که لرزش زبانه‌های ساز هارمونیکا موجب تولید صدا نمی‌شود. اگر کاورهای این ساز را بردارید و یکی از زبانه‌ها را بیرون بکشید، خودتان به چشم می‌بینید که هارمونیکا چطور کار میکند. این زبانه‌ها تنها یک صدای آرام می‌دهند که به هیچ عنوان با صدای خود ساز تشابهی ندارد. صدای هارمونیکا در اصل به دلیل لرزش زبانه‌های درون اسلات‌ها و قطع جریان هوا تولید می‌شود. یک روزنه‌ی کوچک بین لبه‌ی زبانه‌ها و دیواره‌ی اسلات‌های هر صفحه وجود دارد. وقتی زبانه درون اسلات قرار دارد و می‌لرزد، مسیر هوا را مسدود می‌سازد. وقتی هم که زبانه از درون شکافِ اسلات به یک جهت کشیده می‌شود، مسیری برای عبور جریان هوا ایجاد می‌شود. این روزنه باعث برقراریِ مجدد جریان هوا می‌شود و آن را به ارتعاش می‌اندازد. این ارتعاش، عامل صدای هارمونیکاست.
بسیاری از افراد برای درک این‌که هارمونیکا چطور کار میکند، آن را شبیه سازهای دیگری هم‌چون گیتار تصور می‌کنند. حین نواختن با گیتار، ارتعاش سیم‌ها و تقویت صدا توسط بدنه‌ی آکوستیک گیتار موجب ساخت نت موسیقی می‌گردد. این فنرها و سیم‌های گیتار هستند که با ایجاد لرزه در جریان هوا، موسیقی می‌سازند.
ساز هارمونیکا به هیچ عنوان بدنه‌ای شبیه ویولن و گیتار یا یک صفحه‌ی صداساز مانند پیانو ندارد. این نوازنده‌ی هارمونیکاست که به این ساز رزونانس می‌بخشد و دلیل این‌که هارمونیکا یک ساز به‌شدت شخصی نامیده می‌شود، همین است.
اجزای هارمونیکا و مواد تشکیل‌دهنده‌ی آن
مواد تشکیل‌دهنده‌ی ساز هارمونیکا ممکن است کمی کیفیت صدای هر ساز را متفاوت سازد. با این وجود، این تفاوت‌ها بسیار کوچک و قابل چشم‌پوشی هستند. از این رو، تنها توسط نوازندگان حرفه‌ای موردملاحظه قرار می‌گیرند. عکس بالا زاویه و حالت استانداردِ اجزای هارمونیکا را به شما نشان می‌دهد. دقت کنید که از این زاویه، فقط می‌توانید اسلات‌های صفحه را از سمتی که زبانه‌های این صفحات به‌هم وصل شده‌اند ببینید. زبانه‌های هر دو صفحه در این عکس رو به پایین قرار دارند.
دمش، مکش و خمش صدا
نت‌ها با دمش معمولی، به دلیل رد شدن زبانه‌های بالایی از اسلات‌هایشان تولید می‌گردند. به این شکل، جریان هوا وارد شیارهای شانه شده، به سمت زبانه‌های داخلی کشیده می‌شود و سپس از اسلات‌ها خارج می‌گردد. این زبانه‌ها دوباره به اسلات‌هایشان باز می‌گردند و راه جریان هوا را سد می‌کنند. سپس به بیرون از صفحه‌ی زبانه‌دار حرکت می‌کنند و مجددا جریان هوا را برقرار می‌سازند. وقتی زبانه منعطف می‌گردد، درست مانند یک فنر یا کشِ چرمی بسط پیدا میکند. گذشت زبانه از درون اسلات‌ها، جریان هوا را آزاد می‌نماید و انرژیِ درون زبانه‌ها باعث می‌شود تا زبانه مجددا به حالت اولیه‌ی خود برگردد. با ادامه‌ی عبور جریان هوا، این فرآیند دائما تکرار می‌گردد.
عملکرد مکش معمولی هم تا حدودی مشابه با دمش است. یعنی با عبور جریان هوا از زبانه‌های بیرونی، زبانه‌های پایین از اسلات‌هایشان عبور می‌کنند، سپس هوا از اسلات می‌گذرد و از شیارهای شانه خارج می‌شود. این عمل که زبانه‌ها اول به درون اسلات‌هایشان کشیده می‌شوند، «نت بسته» نام دارد. آن مدل خمش‌هایی هم که بسامدِ نت‌های بسته را تغییر می‌دهند، «خمِ بسته» نامیده می‌شوند. حین مکش‌های ساده یا دمش‌وخمشِ صدا، هم زبانه‌هی مکش و هم زبانه‌های دمش با همکاریِ هم، یک نت را تولید می‌کنند. وقتی هم که شما شروع به مکشِ نت کنید و آن را تا حد ممکن به سمت صدایِ زیر خم کنید، زبانه‌های مکش به کار گرفته می‌شوند تا نت ساخته شود.
مکشِ بیشینه، دمشِ بیشینه و خمشِ بیشینه در ساز هارمونیکا
در گام بعدی، هر دو گروه از زبانه‌ها درون اسلات‌هایشان به ارتعاش در می‌آیند و ساز هارمونیکا، یک نت دیگر می‌سازد. در نهایت در بَم‌ترین حالت خمش صدا، تنها زبانه‌های دمش هستند که نت را تولید می‌نمایند. شما می‌توانید با خارج ساختنِ کاورها و بکارگیری انگشت‌ها برای جلوگیری از لرزشِ زبانه‌های بالا و پایین، مستقیما این فرآیند را در هر خمش مشاهده نمایید.
خلاف این عمل هم در دمش و خمش رخ می‌دهد: زبانه‌ی مکش فرآیند را شروع میکند، هر دو زبانه‌ها درگیر می‌شوند، سپس زبانه‌های مکش موجب ایجاد صدا می‌شوند. فاصله گرفتنِ زبانه‌های مخالف از اسلات‌هایشان موجب ایجاد انعطاف و انرژی می‌گردد. وقتی تمام فاکتورهای رزونانس حی‌وحاضر باشند، زبانه‌های مخالف آن‌قدر انرژی می‌گیرند که مجددا به داخل اسلات برگردند. مجموعه‌ی این حرکت «نت باز» نام می‌گیرد. در یک خمش عادی، یک زبانه وظیفه‌ی اجرای نت بسته را دارد و زبانه‌ی مقابل، نت باز را اجرا میکند. زبانه‌ی بسته صدای زیر و زبانه‌ی باز، نت بالا را اجرا میکند.
در خمش، دمش و مکشِ بیشینه، تنها نت‌های باز اجرا می‌شوند (اگرچه می‌توان کاری کرد که هر دو زبانه‌های بسته و باز به کار گرفته شوند تا صدایی با طنین متفاوت بسازیم). این‌که جلوی زبانه‌های بسته را بگیریم تا صدایی تولید نکنند، به خفگیِ زبانه مشهور است. طیِ این فرآیند، زبانه‌ها با انرژیِ کمی به درون اسلات‌هایشان کشیده می‌شوند تا دیگر نه از اسلاتشان عبور کنند، نه دیگر دچار انعطاف و بازگشت مجدد به داخل اسلات شوند. این کار باعث می‌شود هوا در اسلات جریان نیابد، زبانه اسلات را مسدود میکند و ارتعاش زبانه‌ی بسته دیگر رخ نمی‌دهد.
خمش بیشینه در ساز هارمونیکا، نتِ باز را برای اجرای صدای بالاتر تولید میکند (دقیقا بر خلاف خمش‌های نرمال). مجموع تمامی فرآیندهای بالا نشان می‌دهد که یک هارمونیکا چطور کار میکند.